بیماری کم خونی یا آنمی (Anemia) زمانی بروز پیدا می کند که تعداد
هموگلوبین خون کاهش پیدا کند. هموگلوبین به گلبول های قرمز خون در حمل
اکسیژن از ریه به تمام اندام های بدن کمک می کند. رنگ قرمز خون نیز به
دلیل وجود هموگلوبین آن است. سلول های قرمز خون در مغز استخوان های بزرگ
بدن مانند استخوان لگن تولید می شود. مغز استخوان برای ساخت هموگلوبین به
ویتامین ب ١٢ و اسید فولیک نیاز دارد. کم خونی یکی از بیماری های شایع است
که بیش از همه در زنان دیده می شود. به طور متوسط از هر ٥ زن یکی به
کم خونی مبتلاست که این نوع کم خونی از فقر آهن ناشی می شود.
درباره این بیماری با دکتر رضا راست منش استاد دانشگاه شهید بهشتی به
گفت وگو پرداختیم. وی درباره کم خونی و انواع آن گفت: علت برخی از موارد
کم خونی ها، مسائل تغذیه ای است و برخی به تغذیه ربطی ندارد، اما با تغییر
شیوه تغذیه می توان آن ها را درمان کرد. در مورد اول باید گفت کمبود شدید
پروتئین، آهن، ویتامین ب ١٢، اسید فولیک و یا کمبود مجموعه ای از
ویتامین ها و بیوتین و ویتامین ب٦ به کم خونی منتهی می شوند. انواع نادر
کم خونی به دلیل کمبود شدید دریافت مس و یا عناصر دیگر رخ می دهد.
شایع ترین انواع کم خونی تغذیه ای در کشور ما به دلیل کمبود آهن، پروتئین
و کمبود اسید فولیک در دوران بارداری رخ می دهد که طبیعی است چون سوءتغذیه
عامل بروز آن است و با اصلاح شیوه تغذیه می توان آن را درمان کرد البته در
مواردی می توان از مکمل ها و در موارد نادرتری از تزریق خون به بیمار برای
درمان استفاده کرد.
هم چنین کم خونی به دلیل خونریزی شدید پس از یک عمل جراحی عمده، اهدای
خون به دفعات مکرر، برخی انگل ها، مصرف داروهای خاص، بیماری های بدخیم مثل
سرطان ممکن است رخ بدهد که باید با توجه به نظر متخصص درباره عامل اصلی
کم خونی و درمان مورد نیاز تصمیم گیری شود. به گفته دکتر راست منش باید
توجه داشت که برخورد تغذیه ای الزاما فقط تغییر شیوه تغذیه و یا افزایش
مواد مغذی خاص نیست؛ بلکه باید با توجه به علت کم خونی شیوه درمانی صحیحی
انتخاب کرد.
وی با توجه به شیوع کم خونی در بین زنان ایرانی در مقایسه با کشورهای
اروپایی و آمریکا گفت از آن جا که زنان ایرانی اغلب برنامه ریزی دقیقی
برای بارداری ندارند و در نتیجه رژیم خاصی قبل از بارداری رعایت نمی کنند
و چه بسا رژیم بارداری درستی هم ندارند؛ اغلب دچار کم خونی می شوند
هم چنین خانم ها که به علت شرایط فیزیولوژی بدن خود ماهانه از
١٥٠میلی لیتر تا ٣٣٠ لیتر خون از دست می دهند و این مقدار باید جبران شود.
برای جایگزین کردن خون از دست رفته، بدن باید هم زمان تمام مواد مغذی دخیل
در سنتز گلبول های قرمز و خون را داشته باشد. برخلاف تصور عموم ساختن خون
در بدن فقط نیازمند مصرف آهن نیست بلکه نیازمند به سایر مواد مغذی نیز
است. مهم ترین موادی که در امر خون سازی در بدن دخیل هستند شامل آهن،
پروتئین، ویتامین ب٦، ب ١٢، اسید فولیک و عناصر مس و روی می باشد. آهن و
مس و روی بیشتر در غذاهای دریایی مانند ماهی و میگو وجود دارند.
ویتامین های ب ١٢ نیز در گوشت قرمز و غذاهای پروتئین دار بیشتر است.
اسیدفولیک بیشتر در سبزیجات دارای برگ سبز مانند اسفناج و کاهو وجود دارد.
طیف عوارض کم خونی بسیار گسترده است و خستگی بدن، کاهش بازدهی بدن،
کاهش قدرت تمرکز، افزایش ضربان قلب، به نفس نفس افتادن مفرط، اولین علایم
آن است و در صورت حاد شدن تغییر خلق و خو، کناره گیری فرد از اجتماع،
تغییر قوه چشایی، تضعیف سیستم ایمنی بدن و ضعف عضلانی در فرد رخ می دهد.
وی درباره مکمل های دارویی گفت: اولویت اول اصلاح شیوه تغذیه برای
درمان است سپس مکمل ها قرار می گیرند. متخصص باید پس از شناسایی علت
کم خونی، مکمل مورد نظر را تجویز کند. اگر علت کم خونی فقر آهن است،
مکمل های حاوی آهن تجویز می شود و اگر به دلیل کمبود روی باشد، مکمل های
روی تجویز می شود.
همچنین بررسی الگوی مصرف در کشور ما نشان می دهد که مصرف پروتئین و آهن
به صورت میانگین به اندازه کافی است، اما مصرف کنندگان باید توجه داشته
باشند که مصرف برخی مواد مغذی را طبق زمان بندی انجام دهند. خانم ها باید
بدانند چند روز قبل از عادت ماهیانه و چند روز بعد از آن بهترین زمان مصرف
مواد پروتئینی است و اگر خانم ها این زمان بندی را رعایت کنند بهتر به
صفحه ویژه خودشان کمک کرده اند تا این که ١٠ روز قبل یا بعد از عادت
ماهیانه مصرف پروتئین داشته باشند. وی توصیه کرد: گوشت قرمز، غذاهای
دریایی، سبزیجاتی مانند اسفناج و کاهو بهترین غذاهایی است که خانم ها
می توانند طی این مدت مصرف کنند. دکتر راست منش درباره کم خونی در کودکان
گفت هیچ تفاوتی بین بزرگسالان و کودکان در این زمینه وجود ندارد، اما
عاداتی مانند صرف تنقلات به رژیم غذایی آن ها لطمه می زند. بسیاری از
کودکان مواد مغذی که بدن به آن نیاز دارد را دوست ندارند مثلا گوشت قرمز
را در وعده غذایی خود کنار می گذارند. توصیه ما به خانواده ها این است که
گاهی تغییر شیوه طبخ غذاها مشکل را حل می کند. والدین نباید به زور کودکان
را وادار به خوردن مواد مغذی کنند بلکه باید به سراغ روش هایی بروند که
بدون این که در کودک مقاومت ایجاد شود، به مقدار نیاز و به شکل متفاوت آن
مواد را مصرف کند. تکرار غذاهایی که مطلوب بچه ها نیست در آن ها مقاومت
ایجاد می کند و اصرار والدین برای شکستن آن مقاومت، مقاومت جدیدی به وجود
می آورد که بعدها حتی اگر از آن غذا خوشش بیاید، باز هم مایل به خوردن آن
نیست.
